خبرگزاری آریا - اولین نشست تخصصی گروه آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس به مناسبت هفته پژوهش با عنوان "خوانشی عمیق از حکمت متعالیه و نقش آن در چارچوبسازی تقنینی هوش مصنوعی" برگزار شد.
نخستین نشست تخصصی گروه آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس همزمان با هفته پژوهش برگزار شد؛ نشستی که در آن صاحبنظران با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی صرفاً یک فناوری فنی نیست، نسبت به پیامدهای فرهنگی و اجتماعی قانونگذاری غیرمبتنی بر حکمت اسلامی هشدار دادند و بر ضرورت تدوین چارچوب تقنینی آیندهنگر و متناسب با هویت فرهنگی جامعه تأکید کردند.
حجتالاسلام والمسلمین حمید پارسانیا رئیس شورای علمی گروه آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در این نشست با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی صرفاً یک فناوری فنی نیست، گفت: اگر قانونگذاری آن بدون توجه به مبانی حکمت اسلامی و هویت فرهنگی جامعه انجام شود میتواند به استحاله فرهنگی و تهدید زیست انسانی منجر شود.
وی ابعاد فرهنگی و اجتماعی هوش مصنوعی را مورد توجه قرار داد و با تأکید بر ضرورت نسبتسنجی میان حکمت اسلامی و هوش مصنوعی، افزود: مسئله هوش مصنوعی صرفاً یک بحث فناورانه یا فنی ـ مهندسی نیست بلکه پدیدهای تمدنی است که باید در ساحت قانونگذاری، سیاستگذاری و فرهنگ عمومی بهصورت جدی مورد توجه قرار گیرد.
رئیس شورای علمی گروه آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با بیان اینکه استفاده از هوش مصنوعی همراه با عقبهها و مبانی نظری خاصی وارد جوامع میشود، افزود: اگر این فناوری بدون توجه به مبانی فکری، فرهنگی و اخلاقی جامعه اسلامی وارد نظام حکمرانی و زیست اجتماعی شود میتواند به تشدید مشکلات اخلاقی و حقوقی و حتی تسریع فرآیند استحاله فرهنگی منجر شود. در مقابل اگر هوش مصنوعی بر پایه مبانی بومی و حکمت اسلامی بازخوانی و ساماندهی شود، ظرفیتهای بزرگی برای پیشرفت و حل مسائل جامعه فراهم خواهد کرد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به نقش تعیینکننده قانونگذار در این حوزه تصریح کرد: نوع مواجهه مقنن با هوش مصنوعی اهمیت حیاتی دارد، اگر قانونگذار صرفاً به تکنولوژی بهمثابه یک ابزار نگاه کند و از لوازم فرهنگی و اجتماعی آن غفلت ورزد ارکان فرهنگ و هویت جامعه در معرض تهدید قرار میگیرد. قانونگذاری در حوزه هوش مصنوعی با زمانی که تنها با یک فناوری خنثی روبهرو هستیم تفاوت اساسی دارد.
قانونگذاری آیندهنگر در هوش مصنوعی ضرورتی راهبردی
حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا با بیان اینکه هوش مصنوعی در آیندهای نزدیک مناسبات زیست انسان را بهطور بنیادین تغییر خواهد داد، گفت: همانگونه که امنیت امروز جامعه ما تا حد زیادی مرهون سیاستگذاریها و سرمایهگذاریهای گذشته در حوزههایی مانند هوافضا و صنایع راهبردی است، در حوزه هوش مصنوعی نیز قانون باید نگاهی آیندهنگر و راهبردی داشته باشد. بیتفاوتی قانون نسبت به این فناوری، هزینههای سنگینی را در آینده به جامعه تحمیل خواهد کرد.
وی با تشریح فرآیند تقنین افزود: هر موضوعی برای تبدیل شدن به قانون، نیازمند شناخت دقیق پدیده، سپس سیاستگذاری و در نهایت قانونگذاری است. ذیل قانون نیز مجموعهای از مقررات اجرایی شکل میگیرد. بدون قانون، سیاستها قابلیت اجرا ندارند و بدون شناخت درست پدیده نیز قانونگذاری به انحراف میرود. هوش مصنوعی از جمله موضوعاتی است که اگر شناخت آن سطحی باشد، قانونگذاری نیز ناکارآمد خواهد شد.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به حدیث «العلم سلطان» خاطرنشان کرد: علم مجرای اقتدار است و قدرت کنترل و مدیریت را فراهم میکند، اگر هوش مصنوعی بهعنوان یک فناوری مبتنی بر علم، توان تغییر همه شیوههای زیست بشر را دارد، مجلس شورای اسلامی نمیتواند نسبت به آن سکوت کند. حتی ترک فعل در این حوزه نیز پیامدهای جدی دارد و باید مورد توجه نهادهای نظارتی و تقنینی قرار گیرد.
حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا با بیان اینکه سطوح شناخت هوش مصنوعی متفاوت است، گفت: بخش عظیمی از این حوزه به سطح فنی و مهندسی مربوط میشود اما این دانشی نیست که مقنن به آن نیاز دارد. قانونگذار لازم نیست مهندس هوش مصنوعی باشد بلکه باید بداند این دانش چه تأثیراتی بر زندگی انسان دارد، چه نیازهایی را پاسخ میدهد و چه ضرورتی برای زیست فردی و اجتماعی ایجاد میکند. عقبماندن در این عرصه بهویژه در مقیاس منطقهای، آسیبهای جدی به دنبال دارد و حتی ممکن است در برخی حوزهها ما را از چرخه رقابت خارج کند.
وی تأکید کرد: مسئله هوش مصنوعی برای ما مسئله «بودن یا نبودن» است، نه صرفاً «داشتن یا نداشتن». در برخی حوزهها، استمرار حیات اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی ما به میزان حضور فعال در عرصه هوش مصنوعی وابسته است. از این رو قانونگذاری در این حوزه نباید منفعلانه یا حداقلی باشد.
هوش مصنوعی با پیامدهای عمیق اخلاقی و اجتماعی
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به پیامدهای چندلایه هوش مصنوعی اظهار داشت: این فناوری آثار فرهنگی، اجتماعی و زیستمحیطی گستردهای دارد و همین پیامدها نوع نگاه قانونگذاران را شکل میدهد. هوش مصنوعی بر مناسبات انسانی، روابط اجتماعی، سبک زندگی و حتی سلامت افراد اثر میگذارد و هر یک از این حوزهها قواعد خاص خود را دارند. از آنجا که هوش مصنوعی بهطور مستقیم در حوزه اخلاق دخالت میکند، قوانین مرتبط با آن باید بهگونهای تنظیم شوند که پاسدار اخلاق انسانی باشند.
حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا با تأکید بر مسئولیت مجلس در قبال فرهنگ و هویت جامعه افزود: هوش مصنوعی بر هویت انسانها تأثیرگذار است و مجلس شورای اسلامی در برابر اخلاق، فرهنگ و هویت اجتماعی مسئولیت مستقیم دارد. این مسئولیت فراتر از بحثهای تخصصی فلسفی یا اختلافنظرهای مکتبی است و ناظر به آثار عینی و اجتماعی این فناوری در زندگی مردم است.
وی با اشاره به لایههای عمیقتر هوش مصنوعی گفت: این فناوری توان پیشبینی را افزایش میدهد و بر حوزههای نظری علوم پایه اثر میگذارد. در لایهای عمیقتر به ساحت فلسفی میرسیم که علوم پایه از آن رنگ میگیرند. البته این بدان معنا نیست که مهندسان هوش مصنوعی فیلسوف باشند یا فیلسوفان الزاماً مهندس بلکه مهم این است که این فناوری با فرهنگ عمومی جامعه ارتباط مستقیم دارد.
حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا ادامه داد: در برخی کشورها به دلیل پیامدهای اجتماعی ورود بیضابطه فناوریهایی که منجر به بیکاری گسترده میشوند، مقرونبهصرفه تلقی نمیشود و دولتها مانع گسترش بیمحابای آنها شدهاند. فناوریهایی که بر علوم پایه استوارند، از نظریههایی بهره میگیرند که لزوماً به معنای درستی کامل چارچوبها و مبانی آنها نیست. چهبسا این فناوریها فرصتهای معنوی انسان، ارتباط او با طبیعت و حتی سلامت روانی و جسمی را محدود کنند.
خطر اصلی هوش مصنوعی تقلیل معرفت به محاسبات فیزیکال است
وی با اشاره به خطرات فرهنگی هوش مصنوعی گفت: یکی از مهمترین تهدیدها، تقلیل معرفت و شناخت به امری صرفاً فیزیکال و محاسباتی است؛ بهگونهای که هوش مصنوعی بتواند بهتر از انسان پیشنهاد بدهد، مدیریت اجتماعی انجام دهد و حتی تولیدات علمی و دانشگاهی ارائه کند. این نگاه میتواند به نوعی ازخودبیگانگی انسان منجر شود.
حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا با اشاره به دیدگاه مکلوهان افزود: همانگونه که رسانهها امتداد حواس انسان تلقی میشوند و در تحولات تاریخی مانند انقلاب مشروطه، ابزارهایی چون تلگراف نقش تعیینکنندهای در ارتباطات ایفا کردند، هوش مصنوعی نیز امتداد جدیدی از تواناییهای انسان است؛ اما اگر بدون ضابطه وارد شود این خطر وجود دارد که بهتدریج جای انسان را بگیرد.
وی در پایان با تأکید بر نگاه حکمت اسلامی تصریح کرد: مسئله اصلی این است که کنش واقعی از آنِ انسان است، نه ماشین. حکمت اسلامی، بهویژه حکمت متعالیه با نگاهی غیر فیزیکالیستی به ادراک و شناخت، مانع از تقلیل انسان به صفر و یک میشود و اجازه نمیدهد فناوری با پیشفرضهای پنهان خود بر انسان مسلط شود. از این منظر میتوان با ترسیم آگاهانه مبانی، هوش مصنوعی را در خدمت فرهنگ، اخلاق و هویت اسلامی ـ ایرانی قرار داد.
حجتالاسلام سید روحالله میرنصیری از اعضای کارگروه فلسفه و اخلاق هوش مصنوعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس نیز در این نشست به تشریح چشمانداز حکمرانی و نقش هوش مصنوعی در آینده پرداخت.
وی با تأکید بر اینکه آینده حکمرانی به صورت مشترک بین انسان و هوش مصنوعی خواهد بود، اظهار داشت: پیشبینی میشود هوش مصنوعی در آینده حتی از انسان در برخی از زمینه ها پیشی بگیرد و به عنوان عاملی مستقل و مؤثر در فرآیندهای حکمرانی حضور یابد.
حجت الاسلام میرنصیری در ادامه به بررسی عقلانیت هوش مصنوعی پرداخت و خاطرنشان کرد: عقلانیتی که در هوش مصنوعی به کار گرفته میشود، عقلانیت مدرن غربی است که با وجود تقابلهای فرهنگی و فلسفی میان ما و غرب به این فناوری تزریق شده است.
هوش مصنوعی و بازتعریف عاملیت
وی در ادامه افزود: بحث عاملیت یکی از موضوعات مهم در فلسفه هوش مصنوعی است. در فلسفه یونان، عاملیت مختص انسان دانسته شده و فلسفه اسلامی نیز به نوعی از این دیدگاه تأثیر پذیرفته است، به طوری که هوشمندی و عاملیت عمدتاً به انسان نسبت داده میشود. این روند تا حکمت متعالیه ملاصدرا ادامه یافته و همچنان انسانمحوری محور اصلی در نظر گرفته شده است، اما خوانشی که صورت گرفته خوانشی اگاهی و صفات سبعه وجودی را به کل عالم هستی نسبت می دهد.
دبیر کارگروه فلسفه و اخلاق هوش مصنوعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در ادامه بیان کرد: اما با ظهور هوش مصنوعی، این پرسش مطرح میشود که آیا ظرفیت فلسفه اسلامی اجازه میدهد آگاهی را به غیر از انسان نسبت دهیم؟ بررسیهای ما نشان داده که چنین ظرفیتی در فلسفه اسلامی تا قبل از حکمت متعالیه به طور گسترده وجود ندارد، اما ملاصدرا در اسفار خود زمینه ورود عمیق تر به این بحث را فراهم کرده است.
وی همچنین به مباحث علمی و فلسفی جهانی اشاره کرد و گفت: در سطح جهانی، نظریههایی مطرح است که هوش مصنوعی به عنوان محصولی از شبکههای فیزیکی میتواند دارای آگاهی باشد و حتی ادعا شده که کل اشیاء جهان میتوانند آگاه باشند. برخی فیزیکدانان به ویژه در حوزه فیزیک کوانتوم بر این باورند که جهان اساساً از اطلاعات تشکیل شده است.
حجت الاسلام میرنصیری در پایان تأکید کرد: بنابراین، در آینده هوش مصنوعی میتواند به عنوان عاملی در کنار سایر عوامل موجود در جهان ایفای نقش کند و این عاملیت نیازمند بررسی جامع و دقیق در بستر فلسفی، فرهنگی و اجتماعی است./
پایان پیام