خبرگزاری آریا -نشست اخیر فراکسیون هوش مصنوعی مجلس شورای اسلامی، با محوریت حکمرانی داده، بار دیگر شکاف عمیق میان قانونگذاری و اجرا در حوزه فناوریهای نوین را آشکار کرد. در حالی که اسناد بالادستی و برنامههای توسعهای کشور، بهویژه برنامه هفتم، بهصراحت بر ضرورت حکمرانی دادهمحور تأکید دارند، فقدان اراده اجرایی و مقاومت ساختاری در برابر شفافیت، مسیر تحقق این هدف را مسدود کرده است.
حکمرانی داده؛ الزام بنیادین در عصر هوش مصنوعی
در استانداردهای بینالمللی، حکمرانی داده بهعنوان زیرساخت اصلی توسعه هوش مصنوعی شناخته میشود. اتحادیه اروپا با تصویب «قانون دادهها» (Data Act) و ایالات متحده با تدوین چارچوبهای اخلاقی و امنیتی، نشان دادهاند که بدون مدیریت دقیق داده، هیچگونه توسعه پایدار در حوزه فناوریهای هوشمند ممکن نیست.
در ایران نیز، طبق اظهارات نمایندگان مجلس، مواد قانونی متعددی در زمینه دسترسی آزاد به اطلاعات، توسعه شبکه ملی اطلاعات، تقویت زیرساختهای فیبر نوری و تربیت نیروی انسانی در حوزه اقتصاد دیجیتال تصویب شدهاند. اما آنچه غایب است، نه قانون، بلکه اراده اجرایی و انسجام نهادی است.
بازارگاه داده؛ فرصت یا شعار؟
طرح تشکیل «بازارگاه داده» بهعنوان بستری برای تبادل امن داده میان دولت، بخش خصوصی و دانشگاهها، در نگاه نخست اقدامی مترقی و همراستا با مدلهای جهانی نظیر Data Trusts در بریتانیا یا Gaia-X در اروپا است. اما بدون شفافیت در مالکیت داده، استانداردهای امنیتی، و چارچوبهای حقوقی برای حفظ حریم خصوصی، این طرح در حد شعار باقی خواهد ماند.
چالش اصلی آنجاست که بسیاری از نهادهای حاکمیتی، بهدلیل نگرانی از افشای ناکارآمدی یا فساد، در برابر شفافسازی دادهها مقاومت میکنند. این مقاومت، نهتنها مانع توسعه هوش مصنوعی است، بلکه اعتماد عمومی به سیاستهای دیجیتال را نیز تضعیف میکند.
شکاف اجرایی؛ مانع تحقق چشمانداز ملی
بر اساس برآوردهای رسمی، ایران در پنج سال آینده نیازمند تربیت بیش از 500 هزار نیروی متخصص در حوزه اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی است. این رقم، تنها در صورتی معنا دارد که زیرساختهای دادهای کشور بهروز، امن و قابل دسترس باشند. اما در غیاب اجرای قوانین موجود، این چشمانداز به آرزویی دوردست بدل میشود.
وزارت ارتباطات طبق قانون موظف به تسهیل دسترسی عمومی به دادههاست، اما در عمل، نه سامانههای ملی داده فعالاند، نه استانداردهای تبادل داده تدوین شدهاند، و نه نهادهای نظارتی بر اجرای این قوانین شکل گرفتهاند.
حکمرانی داده، آزمون بلوغ نهادی
در مسیر تحقق هدف قرار گرفتن ایران در میان ده کشور برتر جهان در حوزه هوش مصنوعی، حکمرانی داده نه یک انتخاب، بلکه یک الزام است. اما این الزام، نیازمند عبور از موانع اجرایی، مقاومتهای نهادی و فقدان شفافیت است.
اگر دولت و مجلس نتوانند با انسجام، شفافیت و اراده سیاسی، مسیر اجرای قوانین موجود را هموار کنند، نه بازارگاه داده شکل خواهد گرفت، نه هوش مصنوعی توسعه خواهد یافت، و نه اعتماد عمومی به حکمرانی دیجیتال بازخواهد گشت.
در نهایت، حکمرانی داده، آزمونی برای بلوغ نهادی کشور است؛ آزمونی که موفقیت در آن، شرط ورود به عصر هوشمند است.