خبرگزاری آریا - بازار محصولات کشاورزی در سالهای اخیر با نوسانات شدید قیمتی و گرانی مداوم روبهرو بوده است؛ وضعیتی که هم تولیدکننده را ناراضی کرده و هم مصرفکننده را تحت فشار قرار داده است. در این میان، یکی از عوامل کمتر مورد توجه اما تأثیرگذار، ناکارآمدی تعاونیهای روستایی است؛ نهادهایی که قرار بود بازوی حمایتی کشاورزان و عامل تعادلبخشی به بازار باشند، اما در عمل نتوانستهاند نقش واقعی خود را ایفا کنند.
تعاونیهای روستایی با هدف تجمیع قدرت تولیدکنندگان، حذف واسطههای غیرضروری، تأمین نهادههای ارزان و تضمین فروش عادلانه محصولات شکل گرفتند. با این حال، در بسیاری از مناطق کشور این تعاونیها به دلایل مختلف از جمله مدیریت ضعیف، وابستگی به دولت، نبود شفافیت مالی و فاصله گرفتن از بدنه کشاورزان، کارکرد اصلی خود را از دست دادهاند. نتیجه آن است که کشاورز همچنان مجبور است محصول خود را با قیمت پایین و در زمان برداشت به دلالان بفروشد، در حالی که همان محصول با چند برابر قیمت به دست مصرفکننده میرسد.
ناکارآمدی تعاونیها باعث شده زنجیره ارزش کشاورزی ناقص بماند. نبود امکاناتی مانند انبار، سردخانه، صنایع تبدیلی و شبکه توزیع منسجم، کشاورزان را در برابر نوسانات بازار آسیبپذیر کرده و زمینه را برای سودجویی واسطهها فراهم آورده است. در چنین شرایطی، تعاونیها بهجای کاهش فاصله قیمت «مزرعه تا سفره»، خود به حلقهای ضعیف و بیاثر در این زنجیره تبدیل شدهاند.
البته باید تأکید کرد که گرانی محصولات کشاورزی را نمیتوان تنها به ناکارآمدی تعاونیهای روستایی نسبت داد. تورم عمومی، افزایش هزینه نهادهها، نوسانات ارزی، ضعف سیاستهای تنظیم بازار و چندلایه بودن نظام توزیع از عوامل مهمتر و اثرگذارتر هستند. با این حال، اگر تعاونیهای روستایی بهدرستی عمل میکردند، میتوانستند بخشی از این فشارها را تعدیل کرده و از انتقال کامل هزینهها به مصرفکننده جلوگیری کنند.
در نهایت، اصلاح ساختار تعاونیهای روستایی، بازگرداندن مدیریت آنها به کشاورزان، تقویت زیرساختها و ایجاد شفافیت در عملکرد، میتواند نقش مهمی در کاهش فاصله قیمتی و ساماندهی بازار کشاورزی داشته باشد. بدون احیای واقعی این نهادها، انتظار کنترل پایدار قیمتها در بخش کشاورزی، انتظاری دور از واقعیت خواهد بود.
محمد چهاردولی – خبرنگار اقتصادی آریا